Του Γεώργιου Ε. Γεωργά
Ως απόγονος προσφύγων της Κυθηραϊκής συνοικίας της Σμύρνης, σας παραθέτω ένα μικρό αφιέρωμα για τον αθλητισμό της πόλης.
Η Ελληνορθόδοξη κοινότητα της Σμύρνης ανέπτυξε μια μεγάλη αθλητική δραστηριότητα από το 1890 με την ίδρυση του Ορφέα, ο οποίος μετά έγινε ο Πανιώνιος Γυμναστικού Συλλόγου Σμύρνης. Η περίοδος του 1890 έως το 1922 που έσβησε ο Ελληνισμός στη Μ. Ασία συμπίπτει με τη πρώιμη ανάπτυξη του Ελληνικού αθλητισμού εντός και εκτός συνόρων του Βασιλείου της Ελλάδος, την ίδρυση αθλητικών συλλόγων, τη θεσμοθέτηση αθλητικών κανόνων αλλά και τη τέλεση των Ολυμπιακών αγώνων στην Αθήνα.
Η ανάπτυξη του Ελληνικού αθλητισμού στη Σμύρνη
Ξεκινά μετά το 1856 με την εξέλιξη της μέσης Ελληνικής αστικής τάξης με το ψήφισμα του Χάτι Χουμαγιούν. Με αυτό οι Ρωμιοί απέκτησαν περισσότερες ελευθερίες, πολιτικές, οικονομικές, θρησκευτικές και εκπαιδευτικές και ανέπτυξαν έντονη σωματειακή δραστηριότητα. Η Σμύρνη και η περιοχή γύρο από αυτή ευνοήθηκε ιδιαίτερα από τις μεταρρυθμίσεις που πραγματοποιήθηκαν στην Οθωμανική Αυτοκρατορία και την συνέδεσαν στο άρμα του ευρωπαϊκού καπιταλισμού. Το αποτέλεσμα ήταν η ανάπτυξη του αθλητισμού των Ρωμιών.
Μετά την ίδρυση του Ορφέα στα 1890,ακολουθει η σύσταση συλλόγου του Απόλλωνα Σμύρνης ένα χρόνο μετά. Και οι δυο σύλλογοι ξεκίνησαν ως μουσικοί, προσπαθώντας την επανασύνδεση με το αρχαίο Ελληνικό παρελθόν και την ανάδειξη σύγχρονων αθλητικών συλλόγων ως φορείς και συνεχιστές του αρχαίου Ελληνικού αθλητισμού.
Μάλιστα έχουμε τους ‘Ολυμπιακούς Αγώνες εν Βιθυνία’!
Ο Παχτικός ( Γεώργιος Δ. Παχτίκος, κλασικιστής και μουσικός) αναφέρει στη πραγματεία του ότι διοργανώνονταν ανήμερα της εορτής του Αγίου Γεωργίου στην ιδιαίτερη πατρίδα του , την αρμενόφωνη ελληνορθόδοξη πολίχνη Ορτάκιοϊ της Βιθυνίας, αγώνες ιπποδρομίας, πάλης, δρόμου, αλμάτων, δισκοβολίας, ακοντισμού και πυγμαχίας. Επειδή υπήρχαν κοινά στοιχεία της θρησκευτικής πανήγυρης με την τελετουργία των Ολυμπιακών Αγώνων, ονόμασε τις αθλητικές δραστηριότητες ‘Ολυμπιακούς Αγώνες εν Βιθυνία’.
Αργότερα μέλη του Ορφέα αποχώρησαν και ιδρύσαν τον σύλλογο του Γυμνασίου, ενώ το 1898 με την επανένωση των δυο συλλόγων θα δημιουργούνταν ο ο Πανιώνιος Γυμναστικός Σύλλογος Σμύρνης. Οι παράγοντες του Γυμνασίου και αργότερα του Πανιωνίου, θεσμοθέτησαν το 1896 τους Πανιώνιους Αγώνες της Σμύρνης, οι οποίοι θα τελούνταν έως το 1922 δεκαεννέα φορές και θα αποτελούσαν την κορυφαία αθλητική εκδήλωση του μικρασιατικού ελληνισμού.
Οι Λεβαντίνοι
Οι Ευρωπαίοι κάτοικοι της Σμύρνης που ονομάζονταν Λεβαντίνοι, υπήρξαν οι πρωτοπόροι του αθλητισμού στη Σμύρνη. Από αυτούς εμπνέονταν οι Ρωμιοί και δημιούργησαν πάνω από 20 σωματεία μόνο στη Σμύρνη, όπως Όμιλος Ερετών Σμύρνης (1902), που ασχολούνταν με τα ναυταθλητικά αγωνίσματα, ο Πέλοπας Μελαντίας (1906), επίσης προσανατολισμένος κυρίως στα ναυτικά αθλήματα, ο Γυμναστικός και Μουσικός Όμιλος Καρσίγιακά (1906), ο Θησέας Μπουρνόβα (1907), ο Ερμής Μπουρνόβα (1908) κ.α.
Στα τέλη του 19ου αιώνα και στις αρχές του 20ου,εμφανίζεται αθλητική σωματειακή άνοιξη σε όλη τη Μ. Ασία κυρίως στα παράλια. Έτσι έχουμε συλλόγους όπως οι «Ολύμπια» στο Αϊδίνι (1890), τον Μουσικό Όμιλο Βουρλών (1895), την Αγία Καστριανή στην Πέργαμο (1902) και αλλοι,ενώ στο Πόντο δέσποζε ο ομώνυμος Ελληνικός Αθλητικός Σύλλογος που είχε ιδρυθεί το 1903 από τους Έλληνες ορθόδοξους μαθητές του Αμερικανικού Κολλεγίου «Ανατόλια» της Μερζιφούντας.
Το 1908 οι Νεότουρκοι ξεκινούν τη δράση τους η Οθωμανική αυτοκρατορία αρχίζει να καταρρέει.
Την επανάσταση των Νεότουρκων οι Ρωμιοί αρχικά τη δεχτήκανε με χαρα, γιατί πίστεψαν στα κηρύγματά τους περί ισοπολιτείας και ισονομίας, γρήγορα διέψευσε τις προσδοκίες τους και το νέο καθεστώς άρχισε να ασκεί ασφυκτικό έλεγχο στη σωματειακή τους δράση.
Με το ξέσπασμα των Βαλκανικών πολέμων και μετά του Α’ Παγκόσμιου Πόλεμου, η δραστηριότητα τους περιορίστηκε σταδιακά μόνο στην περιφέρειά της και διακόπηκαν όλες οι επαφές με τα ελλαδικά και άλλα σωματεία εκτός της πόλης. Οπότε ο αθλητισμός μαράζωσε.
Οι Πανιώνιοι Αγώνες έπαψαν να αποτελούν ένα κοσμοπολίτικο γεγονός και η συμμετοχή των αθλητών περιορίστηκε στα σωματεία της Σμύρνης και της περιφέρειάς της.
Μετά το 1919
Το 1919 ο Βασιλικός Ελληνικός στρατός αποβιβάζετε στη Σμύρνη. Κατά την περίοδο αυτή ο αθλητισμός της ελληνορθόδοξης κοινότητας της Σμύρνης αποκτά έντονα εθνικά χαρακτηριστικά και συμβολισμούς.
Ενώ τα στελέχη του Πανιωνίου να ονομάσουν τους Πανιώνιους Αγώνες «Ελευθέρια».
Μία ιδιαίτερα αξιόλογη πτυχή του ελληνικού αθλητισμού στη Σμύρνη υπήρξε και η αθλητική δραστηριότητα στην εκπαίδευση, όπου δεσπόζει η τέλεση των Ετήσιων Σχολικών Αγώνων, με τη συμμετοχή σχεδόν όλων των σχολείων της πόλης. Οι αγώνες θεσμοθετήθηκαν το 1901 από τον Πανιώνιο και τελούνταν ανελλιπώς έως το 1922.
Τα Ελληνικά αθλητικά σωματεία της Σμύρνης ανέπτυξαν έναν ευρύτατο αριθμό ατομικών και ομαδικών αθλημάτων. Συντέλεσε αρχηκα σε αυτό η ευρωπαϊκή παροικία της πόλης, που εισήγαγε στην πόλη αθλήματα όπως το ποδόσφαιρο.
Ο κοσμοπολιτισμός της Σμύρνης της επέτρεψε να αποτελέσει φορέας όλων των νέων ευρωπαϊκών αθλητικών τάσεων, τις οποίες η μέση ελληνική αστική τάξη υιοθέτησε και ενέταξε στη δραστηριότητα των ελληνικών σωματείων.
Έτσι στη πόλη κυριαρχούσε ο στίβος, οι λεμβοδρομίες, η ποδηλασία, η κολύμβηση, το volley, το τένις, οι ιπποδρομίες, η σκοποβολή, η οπλομαχία, η ξιφασκία, η υδατοσφαίριση και οι πεζοπορίες.
Τα στελέχη των ελληνικών σωματείων που ασκούσαν συνήθως το επάγγελμα του γιατρού, του δικηγόρου, του εκπαιδευτικού, του μηχανικού, του δημοσιογράφου, του εμπόρου ή του βιοτέχνη και προέρχονταν από την λεγόμενη μέση ελληνική αστική τάξη, στελέχωναν τα συμβούλια των ελληνικών αθλητικών συλλόγων της Σμύρνης και πρωτοστατούσαν στη διεκδίκηση των αθλητικών πρωτείων, τόσο εντός όσο και εκτός Σμύρνης.
Η τάξη αυτή, που κατείχε τα ηνία της ελληνορθόδοξης κοινότητας της Σμύρνης, διατηρούσε άριστες σχέσεις με το ελληνικό προξενείο και τις αθλητικές αρχές του ελληνικού βασιλείου, το οποίο χρηματοδοτούσε τα σωματεία της Σμύρνης, παρακολουθούσε την δραστηριότητά τους μέσω των προξενικών αρχών και παρείχε κάθε διευκόλυνση στο έργο τους.
Μετά το 1922
Η είσοδος των τουρκικών στρατευμάτων στη Σμύρνη και η καταστροφή της πόλης έθεσαν το τέρμα στην παρουσία των Ελλήνων κατοίκων της και στην δραστηριότητα των αθλητικών σωματείων τους.
Ορισμένα από αυτά συνέχισαν την πορεία τους στην Ελλάδα ως προσφυγικοί πλέον αθλητικοί σύλλογοι.
Η αθλητική δραστηριότητα των Ελλήνων της Σμύρνης από το 1890 έως το 1922 αποτελεί μέρος μόνο της συνολικής αθλητικής δραστηριότητας των ελληνικών κοινοτήτων της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας.
Πηγές:
Τζων Βεΐνογλου, Ευτυχισμένη Σμύρνη, περιοδ. ΤΑΧΥΔΡΟΜΟΣ
Κώστας Χατζηαντωνίου, Μικρά Ασία, Νεώτερη Ιστορία (1453-1919), Πελασγός, Αθήναι 1999
Αναγνωστοπούλου Σία, Μικρά Ασία 19ος αι. – 1919, Οι ελληνορθόδοξες κοινότητες, Ελληνικά Γράμματα, Αθήνα 1998.
Koulouri Christina, From Antiquity to Olympic Revival: Sports and Greek National Historiography (Nineteenth-Twentieth Centuries), The International Journal of the History of Sports, Vol. 27, No. 12, August 2010, 2014-2052.
Μαμώνη Κυριακή – Ιστικοπούλου Λήδα, Σωματειακή οργάνωση του ελληνισμού στη Μικρά Ασία (1861-1922), Αθήνα 2006.
Μανιτάκης Παύλος, 100 χρόνια νεοελληνικού αθλητισμού (1830-1930), Αθήνα 1962.
Παχτίκος Γεώργιος, Ολυμπιακοί Αγώνες εν Βιθυνία, Αθήναι 1893.
Σολομωνίδης Χρήστος – Λωρέντης Νίκος, Πανιώνιος Γυμναστικός Σύλλογος, Αθήνα 1967.
Σολομωνίδης Χρήστος, Χρυσόστομος Σμύρνης, Αθήνα 1971.
